1.
Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng
kiến: “Khai thác tình huống truyện trong quá trình dạy học một số văn bản
tự sự, Ngữ văn 9 ”.
2.
Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Tác giả
đồng thời là chủ đầu tư tạo ra sáng kiến.
3.
Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Giáo dục
(Ngữ văn)
4. Ngày sáng kiến được áp
dụng lần đầu :
5. Mô tả bản chất của sáng
kiến:
5.1. Tính mới của sáng kiến:
Đặc trưng của truyện
ngắn là cốt truyện và thông thường cốt truyện thường bắt đầu từ các sự kiện có
vấn đề đó là tình huống truyện. Chính ở đó nhà văn bộc lộ tài năng của mình.
Nói cách khác tình huống chính là một lát cắt của tác phẩm, là vực xoáy trên
dòng sông, tình huống truyện gắn liền với cốt truyện và chủ đề tư tưởng của tác
phẩm.
Nếu như khai thác một
bài thơ chúng ta chú ý tới hình ảnh, cấu tứ, nhịp điệu,…thì khai thác một tác
phẩm tự sự phải chú tới nhân vật ở các góc cạnh khác nhau từ đó mà phát hiện ra
giá trị cuộc sống, cùng thông điệp mà nhà văn gửi tới bạn đọc. Để khám phá nhân
vật cũng như những giá trị khác của tác phẩm cần bắt đầu từ việc khai thác tình
huống truyện thì học sinh phải nắm vững tác phẩm, hiểu được diễn biến của câu
chuyện từ đó phát hiện ra đâu là hoàn cảnh có vấn đề. Một tác phẩm hay thì bao
giờ nhà văn cũng có những phát hiện độc đáo khi khai thác vấn đề trong cuộc
sống. Phần lớn các tác phẩm được trích giảng trong chương trình Ngữ văn 9 đều
là tác phẩm có cốt truyện độc đáo. Thông qua cốt truyện tác giả muốn chuyển tải
tới người đọc những vấn đề về nhân sinh trong cuộc sống. Việc tìm hiểu về nhân
vật hay các giá trị nội dung của tác phẩm sẽ thuận lợi và sâu sắc hơn nhiều khi
chúng ta khai thác tình huống truyện.
5.2. Nội dung sáng kiến:
5.2.1. Thực trạng:
Tác phẩm truyện ngắn chiếm một lượng
khá lớn trong chương trình Ngữ văn 9. Điều này phản ánh đúng tương quan của
thành tựu truyện ngắn so với các thể loại văn học khác trong đời sống văn học
của chúng ta. Nhận diện thể loại truyện ngắn cũng như sáng tạo thể loại truyện
ngắn là một nỗ lực liên tục cho cả người sáng tác và giới nghiên cứu phê bình.
Tuy nhiên,việc khai thác, tìm hiểu, khám phá truyện ngắn từ góc độ tình huống truyện lại chưa được thực
sự quan tâm đúng mức của cả người dạy lẫn người học nên việc cảm thụ tác phẩm truyện ngắn của người học
chưa được sâu sắc, trong thực tế giảng dạy môn Ngữ văn 9 ( các văn bản tự sự) ở
trường TH-THCS Thanh Lương tôi đã gặp
một số khó khăn như:
- Về phía GV: Các tác phẩm truyện ngắn trong
chương trình Ngữ văn 9 có dung lượng kiến thức tương đối dài. Trong khi vốn HS
đã ít có sự say sưa đối với môn Văn, đa số các em thường rất lười đọc bài và
chuẩn bị bài trước ở nhà, hoặc nếu có thì các em lại chuẩn bị qua loa một cách
đối phó, nên việc giúp các em phát hiện tình huống truyện rất khó khăn và mất
tương đối nhiều thời gian khi tiếp cận bài mới.
-
Về phía HS:
+ Không biết tác phẩm nào có tình huống truyện.
+ Không phân biệt, nhận dạng được tình huống truyện.
+ Không biết một tác phẩm sẽ có một hay hay nhiều tình huống
truyện.
+ Thường nhầm lẫn tình huống truyện với tình tiết, chi tiết trong
tác phẩm.
+ Không biết cách phân tích ý nghĩa của tình huống truyện…
Vì vậy khi xác định
tình huống truyện cũng như khai thác ý nghĩa của tình huống truyện học sinh
thường rất lúng túng. Và đó cũng là một trong những lí do khiến học sinh chưa
thực sự có hứng thú khi học các văn bản tự sự, khiến các giờ dạy học văn bản tự
sự trở nên nặng nề.
5.2.2. Khái niệm tình huống truyện:
Tình huống truyện là
sự sắp xếp các tình tiết, các sự kiện nhằm thúc đẩy câu chuyện, tạo ra xung
đột, mâu thuẫn … Tình huống phải mang giá trị thể hiện tư tưởng của tác phẩm.
Hay nói cách khác tình huống truyện là một trong những yếu tố cơ bản của văn
xuôi tự sự. Tình huống tạo nên nét riêng của truyện, đồng thời thể hiện tài
năng và cá tính sáng tạo của mỗi nhà văn. Nghệ
thuật tạo dựng tình huống là tạo hoàn cảnh đặc trưng, đặt nhân vật vào
một hoàn cảnh đặc biệt để nhân vật bộc lộ hết tính cách, tâm trạng của mình.
5.2.3.Phân loại tình huống
truyện:
- Tình huống tâm lí: Đây là
tình huống khi diễn ra giúp làm sáng tỏ đặc điểm tâm lí của nhân vật. Ví dụ tác
phẩm “Làng” nhà văn Kim Lân đã xây dựng cảm xúc của ông Hai khi nghe tin làng
mình theo giặc, từ đau khổ tột cùng cho đến vui sướng khi thông tin được làm
sáng tỏ.
- Tình huống hành động: Tình
huống hành động giúp bộc lộ diễn biến hành động qua đó làm rõ nét tính cách
nhân vật. Ví dụ trong “Những ngôi sao xa xôi” trong tình huống Phương Định phải
phá bom là tình huống thử thách giúp ta
thấy phẩm chất cao đẹp, tình đồng chí của cô gái này.
- Tình huống nhận thức: Đây là
tình huống không nhằm miêu tả hành động hay tâm lí mà thông qua đây nhà văn
giúp nhân vật hiểu ra quy luật cuộc sống.
5.2.4.Tác dụng của tình
huống truyện:
- Với cốt truyện: Thúc đẩy cốt
truyện phát triển, tạo kịch tính, tạo sự hấp dẫn.
- Với nhân vật: Thể hiện tính
cách, phẩm chất, tâm lí nhân vật.
- Với chủ đề, tư tưởng tác
phẩm: Làm sáng rõ tư tưởng, chủ đề của tác phẩm.
Trên cơ sở những hiểu biết của bản thân, những kiến thức tích lũy
được trong quá trình giảng dạy tôi xin đưa ra một số giải pháp giúp học sinh
giải quyết bài toán khai thác tình huống truyện trong tác phẩm tự sự như sau:
5.2.5. Khai thác tình huống truyện trong quá trình dạy học văn bản
tự sự:
Phần lớn các tác phẩm
được trích giảng trong chương trình Ngữ văn 9 đều là tác phẩm có cốt truyện độc
đáo. Thông qua cốt truyện tác giả muốn chuyển tải tới người đọc những vấn đề về
nhân sinh trong cuộc sống. Việc tìm hiểu về nhân vật hay các giá trị nội dung
của tác phẩm sẽ thuận lợi và thấu đáo hơn nhiều khi chúng ta khai thác tình
huống truyện .
Tài liệu được chia sẻ miễn phí tại: https://www.dvtuan.com/
Cụ thể qua các bước sau:
Bước 1: Đọc
kĩ văn bản:
Đây là bước cực kì quan trọng, việc đọc và chuẩn bị bài trước khi
học một giờ văn nói chung và một giờ học văn bản tự sự nói riêng là việc làm
đầu tiên và vô cùng cần thiết, giúp các
em có những cảm nhận ban đầu về một tác phẩm văn học và có một tâm thế sẵn sàng
cho bài học mới. Hơn nữa, các văn bản tự sự trong sách Ngữ văn 9 đều tương đối
dài, không có thời gian đọc trên lớp. Việc đọc văn bản trước sẽ giúp các em nắm được cốt truyện,
nhân vật, đồng thời phát hiện ra tình huống truyện.
Bước 2: Xác định tình huống
truyện :
Trong
quá trình dạy các văn bản tự sự, giáo viên lần lượt hướng dẫn học sinh xác định
tình huống truyện bằng cách:
- Đặt câu hỏi: Sự kiện nào bao trùm và chi phối toàn bộ
truyện là gì? Sự kiện bao trùm nào đã giúp tác giả dựng lên toàn bộ truyện ngắn
này? Hay để khắc sâu tâm trạng, tính cách nhân vật, tác giả đã đặt nhân vật vào
hoàn cảnh nào?...
- Tổng hợp các tình tiết: Lướt qua những tình tiết chính và
xác định một trong các tình tiết ấy đóng vai trò bao trùm, chi phối
quán xuyến toàn truyện, hay chúng chỉ là những thành tố nối kết với
nhau để làm thành một sự kiện lớn hơn, sự kiện ấy mới trùm lên
tất cả?
- Gọi tên tình huống truyện. Đây là khâu khá then chốt, chưa
tìm được tên thích hợp thì xem như tình huống vẫn còn nằm ngoài tầm tay
của ta vậy.
Bước 3: Nhận xét, phân tích tình huống:
Giáo viên hướng dẫn học sinh đưa ra được
những nhận xét, đánh giá về tình huống truyện, cần phân tích trên các bình
diện cơ bản sau:
- Diện mạo của tình huống (bình diện không gian)
- Diễn biến của tình huống (bình diện thời gian)
- Mối liên kết của tình huống với các khâu khác của tác phẩm (chi
phối đến tổ chức hình thức của văn bản nghệ thuật truyện ngắn)
Bước 4: Rút ra ý nghĩa của tình huống:
Việc xây dựng tình huống truyện
đối với bất cứ một tác phẩm tự sự nào cũng đều nhằm góp phần xây dựng nhân vật,
góp phần thể hiện tư tưởng, chủ đề của tác phẩm. Đồng thời tạo sự hấp dẫn, lôi
cuốn cho tác phẩm văn học. Vậy nên học sinh cần phải phát hiện ra được tình huống
truyện và cần phân tích, rút ra được ý nghĩa của tình huống truyện ấy. Để giúp
học sinh, giáo viên có thể đặt các câu hỏi trên các phương diện như:
- Về quan niệm: Toát lên quan niệm gì về nhân sinh, thẩm mĩ ?
- Về cảm xúc: Chứa đựng cảm xúc chủ đạo gì ?
- Về xây dựng nhân vật: Góp phần bộc lộ tính cách, phẩm chất nào
của nhân vật?
- Về thể hiện tư tưởng, chủ đề của tác phẩm: giúp nhà văn thể hiện
tư tưởng, chủ đề nào? Gửi tới người đọc thông điệp gì?....
Ví dụ:
1.
Tình huống truyện trong truyện ngắn "Làng" của Kim Lân:
- Bước 1: Học
sinh đọc kĩ văn bản, chuẩn bị bài trước ở nhà.
- Bước
2: Xác định tình huống truyện: Để học sinh phát hiện được tình huống truyện, trong
giờ học tôi đặt câu hỏi : “Đang trong tâm
trạng vui sướng và hạnh phúc về những tin thắng trận của quân và dân ta, thì
điều gì đã sảy ra với ông Hai?” . Từ việc học sinh trả lời chuyện ông Hai
nghe tin làng Chợ Dầu theo giặc từ đám người tản cư ở dưới xuôi lên tôi hướng
học sinh xác định “Đây có phải là tình
huống truyện không?” và giúp học sinh nhận diện ra được tình huống truyện
là: ông Hai – một người nông dân yêu làng, gắn bó với làng nhưng lại phải đi
tản cư bỗng nghe tin cái làng Chợ Dầu mà ông rất mực tin yêu và tự hào theo
giặc. Ngoài ra trong truyện tác giả còn
xây dựng tình huống nào nữa? Đó chính là tình huống ông Hai nghe tin làng
được cải chính.
- Bước 3: Nhận
xét, phân tích tình huống truyện: Trong giờ dạy tôi gợi ý cho học sinh
nhận xét “Đây là một tình huống như thế
nào?” Đây là tình huống tâm lí
bất ngờ, gay cấn, căng thẳng, thử thách.
+ Bất ngờ: ông Hai vốn là một người rất yêu và tự hào về làng
mình, cái tin làng chợ Dầu theo giặc khác nào sét đánh ngang tai khiến ông Hai
bất ngờ, sững sờ.
+ Gay cấn: tin đó được chính những người đi tản cư từ phía Chợ
Dầu nói ra.
+ Căng thẳng, cao trào,
có ý nghĩa thử thách: đặt nhân vật vào xung đột giằng xé giữa tình yêu làng quê
và tinh thần kháng chiến, tình yêu đối với đất nước, với cụ Hồ.
Nếu coi cái tin làng
Chợ Dầu theo giặc là tình huống cao trào thắt nút câu chuyện thì cái tin làng
được cải chính lại là tình huống mở nút câu chuyện.
- Bước
4:
Ý nghĩa của tình huống:
Để
học sinh phân tích được ý nghĩa của của tình huống truyện tôi đặt câu hỏi : Vậy tại sao nhà văn lại
đặt nhân vật vào những hoàn cảnh như thế? Tác giả xây dựng tình huống đó nhằm mục đích gì? Từ đó từng bước
tôi hướng dẫn học sinh phân tích ý nghĩa của các tình huống truyện.
* Giúp bộc lộ, khẳng định
tình yêu làng của ông Hai - thể hiện rõ qua diễn biến tâm trạng nhân vật:
+ Tâm trạng của ông Hai khi nghe tin làng của mình đi theo giặc:
Ban đầu: Cổ ông nghẹn ắng lại, da mặt tê rân rân, giọng lạc hẳn đi, xấu hổ rồi cúi
mặt mà đi. Cái tin làng theo giặc đến với ông Hai quá đột ngột, khiến ông sững
sờ, bẽ bàng; Về đến nhà: ông nằm vật ra giường, nhìn lũ con nước mắt ông lão cứ
giàn ra, ông thương chúng nó chỉ mới tí tuổi đầu đã mang tiếng người làng Việt
gian, tối hôm đó ông trằn trọc không ngủ được, ông nhục nhã, đau đớn; Những ngày
sau đó: ông không dám đi đâu, suốt ngày ru rú ở trong nhà, giật mình thon thót
khi nghe người ta nhắc tới “Việt gian”, lo sợ sẽ bị bà chủ nhà đuổi vì ông biết
rằng khắp nơi ai cũng khinh bỉ và không chứa chấp Việt gian, ông lão bế tắc,
tuyệt vọng…
+ Tâm trạng của ông Hai sau khi nghe tin làng được cải chính:
Mặt ông vui tươi, rạng rỡ hẳn lên, về nhà, ông chia quà cho lũ trẻ xong liền
chạy khắp xóm để loan tin làng ông bị giặc đốt trong sung sướng, hả hê vì làng
ông không theo giặc, ông qua nhà bác Thứ và kể chuyện làng của mình. Đây chính
là tình huống giải phóng những bế tắc, tuyệt vọng của nhân vật ông Hai. Đồng
thời càng tô đậm thêm lòng yêu nước, thủy chung với kháng chiến ở người nông
dân chất phát ấy.
* Qua đó, Kim Lân muốn biểu dương tinh thần yêu
nước, thủy chung, một lòng tin tưởng Cách mạng cũng như vẻ đẹp chất phác, hồn
hậu của người nông dân Việt Nam.
* Đồng thời
tình huống ấy giúp câu chuyện trở nên gay cấn, kịch tính và hấp dẫn người đọc.
Tài liệu được chia sẻ miễn phí tại: https://www.dvtuan.com/
2. Tình huống truyện trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long.
- Bước 1: Học sinh đọc kĩ văn bản, chuẩn bị bài trước ở nhà.
- Bước 2:
Xác định tình huống truyện:
Để giúp học sinh xác định được tình huống
truyện, tôi hỏi: Truyện có chứa tình
huống truyện không? Nếu có thì đó là tình huống nào?
Học sinh xác
định đó là cuộc gặp gỡ tình cờ của ba nhân vật: anh thanh niên với ông họa sĩ
già và cô kĩ sư trẻ diễn ra trong vòng ba mươi phút trên đỉnh núi Yên Sơn cao
hai nghìn sáu trăm mét.
-
Bước 3: Nhận xét, phân tích tình huống:
Theo em đó là một
tình huống như thế nào?
Đó là một tình huống bất ngờ,
đơn giản mà tự nhiên.
- Bước 4: ý nghĩa tình huống truyện:
Từ việc học sinh có những nhận
xét, đánh giá về tình huống truyện tôi hỏi : Vậy ý nghĩa của việc xây dựng tình huống ấy là gì? Từ đó mà học
sinh phân tích được ý nghĩa của tình huống truyện:
* Cuộc gặp gỡ này là cơ hội thuận tiện để nhân vật chính hiện ra qua sự
quan sát, suy nghĩ của các nhân vật
khác, đặc biệt là ông họa sĩ. Chính vì thế anh thanh niên không chỉ hiện ra một
cách tự nhiên mà còn được soi chiếu, đánh giá từ cái nhìn và cảm xúc của các
nhân vật khác rồi lại tác động đến những tư tưởng, tình cảm của các nhân vật
ấy.
* Qua đó nhà văn Nguyễn Thành Long muốn làm nổi bật hình ảnh những con
người đang lao động âm thầm lặng lẽ, đầy trách nhiệm để cống hiến hết mình cho
đất nước, cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Miền Bắc những năm 70 của
thế kỷ XX. Không chỉ xuất hiện một cách tình cờ, tự nhiên mà các nhân vật trong
truyện còn được tác giả gọi tên bằng những danh từ chung (anh thanh niên, ông
họa sĩ già, cô kĩ sư trẻ hay bác lái xe…) như ngầm nói với ta rằng họ là tiêu
biểu, là đại diện cho những con người lao động thầm lặng đang ngày đêm cống
hiến cho đất nước.
* Đồng thời tình huống truyện giúp truyện diễn biến một cách tự
nhiên,chân thật và hấp dẫn.
3. Tình huống truyện trong truyện ngắn "Chiếc lược
ngà" của Nguyễn Quang Sáng:
- Bước 1: Học sinh đọc kĩ tác phẩm, chuẩn bị bài trước ở nhà .
- Bước 2: Xác định tình huống truyện:
Trong giờ dạy để giúp học sinh phát hiện, nhận diện được tình huống
truyện, tôi đặt câu hỏi: Trong truyện có mấy tình huống? Đó là những tình
huống nào?
Truyện có 2 tình huống , đó là:
+ Ông Sáu trở về sau bảy
năm xa cách nhưng con gái không chịu nhận ông là ba: Tham gia kháng chiến, ông
Sáu bị thương, vết thương để lại trên khuôn mặt ông một vết thẹo lớn. Vì vết
thẹo ấy, trong lần về thăm nhà ông Sáu đã phải chịu nỗi đau tinh thần: đứa con
gái ông hằng thương nhớ, khát khao gặp mặt suốt bảy năm đằng đẵng lại không
chịu nhận ba, đến lúc con gái chịu nhận ông là ba thì cũng là lúc ông phải trở
lại chiến khu.
+ Khi trở lại chiến khu, phần vì nhớ con, phần
vì hối hận vì lỡ đã đánh con, ông Sáu dồn hết cả tình yêu thương để làm một cái
lược bằng ngà cho con gái, nhưng chưa kịp trao cho con ông đã hy sinh trong một
trận càn quét của giặc.
- Bước 3: Nhận xét, phân tích tình huống truyện:
Bước tiếp theo tôi sẽ
gợi mở để học sinh có thể đưa ra những nhận xét, đánh giá về tình huống truyện
bằng cách dùng câu hỏi : Em có nhận xét
như thế nào về các tình huống truyện trên?. Đó là những tình huống bất ngờ, éo le mà tự
nhiên, hợp lí bởi vết thẹo làm mặt ông Sáu biến dạng, bé Thu không nhận ra cha.
Có thể coi đó là những tình huống thử thách, thử thách để con nhận cha, cha
chứng minh với con. Đây là những tình huống rất chân thực phản ánh đúng thực
tại cuộc chiến đấu bảo về Tổ quốc của nhân dân ta.
-
Bước 4:Ý nghĩa của tình huống
truyện:
Sau
khi học sinh đưa ra được những nhận xét, đánh giá về tình huống truyện tôi tiếp
tục hướng học sinh tìm hiểu, phân tích ý nghĩa của các tình huống ấy trong
truyện bằng cách dẫn dắt : với mọi tác phẩm tự sự khi xây dựng tình
huống truyện các nhà văn đều nhằm vào những dụng ý nghệ thuật. Vậy ở đây dụng ý
của tác giả là gì?
Xây dựng những tình huống ấy tác giả nhằm:
* Bộc lộ tính cách của các nhân vật:
+ Bé Thu: một cô bé cá tính, bướng bỉnh, ương ngạnh song rất mực
thương ba.
+ Ông Sáu: một người cha hiền từ, yêu con rất mực.
* Làm nổi bật tình cha con sâu nặng, cao đẹp
trong chiến tranh: Tình yêu thương của bé Thu giành cho ba - đó là tình cảm
mãnh liệt, tuyệt đối mà không gì có thể lay chuyển, đánh đổi được. Nỗi đau khổ
của ông Sáu khi con gái không nhận ra mình, không chịu nhận mình và cảnh chia
tay đầy nước mắt của 2 cha con. Tác phẩm ngợi ca tình cha con, tình cảm gia
đình - thứ tình cảm thiêng liêng, cao quý nhất, là nguồn sức mạnh tinh thần to
lớn để mỗi con người vượt lên những khó khăn, trở ngại của cuộc sống. Qua câu
chuyện tác giả cũng khẳng định rằng:
Chiến tranh có thể lấy đi rất nhiều thứ nhưng có một thứ mà chiến tranh không
bao giờ cướp được – đó chính là tình phụ tử thiêng liêng.
* Thông qua tình huống, nhà văn đã ngầm lên tiếng
tố cáo tội ác của chiến tranh, chiến tranh đã khiến gia đình li tán: ông Sáu dù
rất mực thương con nhưng ông phải gạt bỏ tình riêng vì nghĩa lớn, vì non sông;
bé Thu chưa đầy tuổi đã phải xa ba biền biệt bảy, tám năm trời. Lần nghỉ phép
về thăm nhà khi con gái lên tám là lần đầu tiên và cũng là lần duy nhất ông Sáu
được nghe con gái gọi mình một tiếng “ba” và với Thu đó cũng là những giây phút
ngắn ngủi trong cuộc đời được ôm ba, được hôn, được làm nũng với ba, để rồi mãi
mãi Thu không còn được ba “gắp trứng cá” cho nũa. Không một tiếng súng, không
một tiếng bom đạn nhưng khi đọc câu chuyện ta vẫn nghẹn ngào bởi tình cảm cha
con ông Sáu, vẫn căm phẫn bởi tội ác của chiến tranh. Tác phẩm đã phản ánh đúng
thực tại cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của nhân dân ta.
* Cũng chính nhờ các tình huống truyện như thế mà câu chuyện trở
nên hấp dẫn, lôi cuốn người đọc.
5.3.
Khả năng áp dụng của sáng kiến:
Giải pháp trên tôi đã thực nghiệm áp dụng khi
dạy học ngữ văn cho học sinh các lớp 92, 95 ( Năm học 2020-2021) . Và với
giải pháp này, tôi sẽ tiếp tục áp dụng
cho dạy các văn bản tự sự ở các khối lớp 6,7,8,9. Vì đây là cách dạy học hay,
tích cực, có hiệu quả.
Ví dụ như khi dạy học văn bản truyện
Trung đại “Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng” của tác giả Hồ Nguyên Trừng, sách Ngữ văn 6, tập 1. Ta có thể khai
thác truyện từ tình huống truyện : Có người dân thường mời Thái y lệnh Phạm Bân
đến chữa bệnh cho người nhà đang nguy kịch và lệnh triệu vào cung để khám bệnh
cho một quý nhân đang bị sốt của nhà vua. Tình huống ấy đã đặt Thái y lệnh họ
Phạm vào 1 tình thế éo le, gay cấn buộc phải lựa chọn 1 trong hai con đường –
một là sự sống của người dân và hai là tính mạng của chính mình. Từ đó bộc lộ
phẩm chất y đức của Thái y lệnh. Tác phẩm là bài học cho những người làm nghề y
hôm nay và mai sau. Đồng thời tạo kịch tính góp phần làm câu chuyện gay cấn,
hấp dẫn.
Hay như khi dạy đoạn trích “Tức nước vỡ
bờ” ( trích Tắt đèn) của Ngô Tất Tố, sách
Ngữ văn 8, tập 1, ta có thể khai thác tình huống truyện khi tên cai lệ đến
nhà chị Dậu để đòi sưu thuế, chị Dậu đã xin được khất sưu nhưng tên cai lệ vẫn
không cho và tiến vào trói, đánh anh Dậu.
Lúc đó sức sống tiềm tàng của người phụ nữ đã trỗi dậy trong chị và
chị đã đứng lên phản kháng đánh lại tên
cai lệ để bảo vệ chồng. Đó không chỉ là tình huống khiến câu chuyện được đẩy lên cao trào, hấp dẫn, mà từ đó bộc lộ
phẩm chất yêu chồng, thương con và sức sống tiềm tàng, mãnh liệt của chị Dậu, ca
ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ nông dân giàu tình yêu thương và sức sống
tiềm tàng, mạnh mẽ. Qua đó vạch trần bộ mặt tàn ác, bất nhân của xã hội thực dân phong kiến đương thời.
Ngoài ra ở các tác phẩm truyện kí khác (
những tác phẩm có chứa tình huống truyện), ta hoàn toàn có thể khai thác, tìm
hiểu, phân tích tác phẩm bằng cách này, đây là một cách giúp học sinh hiểu bài
và nắm chắc được nội dung bài học. Đồng thời góp phần giúp các em có sự hứng
thú hơn khi học văn.
6. Những thông tin cần được bảo mật:
7. Các điều kiện cần thiết
để áp dụng sáng kiến:
- Cần có sự phối kết hợp giữa giáo viên và học sinh trong quá
trình giảng dạy.
- Sự quan tâm của nhà trường chuẩn bị các
thiết bị dạy học như máy chiếu, ti vi, tranh ảnh…
8. Đánh giá lợi ích
thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác
giả:
Sau khi áp dụng các biện pháp
trên trong các tiết học văn bản tự sự, tôi nhận thấy học sinh nắm được bài học
một cách rõ ràng hơn, hiểu đúng giá trị của tác phẩm mà không phải gượng ép. Giúp
các em học tập một cách chủ động, tích cực và huy động được tất cả các học sinh
tham gia xây dựng bài.
Và kết quả bài kiểm tra phần truyện hiện đại (kiểm tra 15 phút) như sau:
|
Năm học |
Tên lớp |
Sĩ số |
Từ
8 -> 10 |
Từ
5 -> dưới 8 |
Dưới
5 |
|||
|
Số lượng |
% |
Số lượng |
% |
Số lượng |
% |
|||
|
2020- 2021 |
9,2,5 |
81 |
20 |
24,7 |
58 |
71,6 |
3 |
3,7 |
Nhìn vào kết quả trên ta có thể thấy số
học sinh đạt điểm 8,9,10 tương đối cao. Và số HS đạt điểm 5, 6,7 cũng nhiều.
Hạn chế rất nhiều số học sinh bị điểm yếu. Điều đó cho thấy khi học các tác
phẩm truyện hiện đại các em đã nắm được nội dung cốt truyện, vẻ đẹp các nhân
vật trong truyện cũng như nắm được chủ đề của các tác phẩm truyện mà các nhà
văn đã gửi gắm. Giúp các em không còn bị gượng ép hay áp lực khi học văn.
* Qua
đây tôi cũng rút ra cho mình một số kinh nghiệm sau:
Khi dạy một văn bản nào đó cần chú ý tới
tình huống truyện, bởi tình huống truyện cũng chính là một trong những biện
pháp nghệ thuật trong một tác phẩm tự sự .
Khuyến khích học sinh đọc và tìm hiểu tác phẩm trước ở nhà và trong giờ
học có thể khuyến khích ghi điểm cho học sinh khi các em phất hiện ra được tình
huống truyện cũng như nêu được tác dụng của tình huống truyện trong tác phẩm.
Tuy nhiên, tình huống truyện chỉ là một
biện pháp nghệ thuật trong một tác phẩm tự sự để qua đó nhà văn xây dựng nhân
vật và thể hiện tư tưởng chủ đề của tác phẩm. Chính vì vậy khi hướng dẫn học
sinh khai thác tình huống truyện cần tránh lạm dụng thời gian, làm mất thời
gian khi tìm hiểu các yếu tố, phương diện khác của tác phẩm.
Tài liệu được chia sẻ miễn phí tại: https://www.dvtuan.com/